PIĘKNE WSPOMNIENIA, KTÓRE WCIĄŻ BOLĄ

N ajnowszą powieść Helli S. Haasse Skrzynia wspo-mnień , wydaną w 2002 roku, krytyka niderlandzka uznała za jedną z najlepszych w jej twórczości. Autorka kolejny raz wraca w niej do Holenderskich Indii Wschod-nich, w których się urodziła, dojrzewała i które w silny sposób wpłynęły na jej wyobraźnię. Już swą pierwszą po-wieść Urug Hella S. Haasse poświęciła przyjaźni młodych ludzi – Holendra i Indonezyjczyka.

Także akcja Skrzyni wspomnień rozgrywa się na po-graniczu dwóch kultur. Pochodząca z rodziny holender-skiej Herma Warner, na prośbę dziennikarza piszącego o zachodnich działaczach walczących o prawa człowieka i o ochronę środowiska w Azji Południowo-Wschodniej, opowiada kolejne etapy swej trudnej przyjaźni z urodzo-ną w rodzinie o korzeniach indonezyjsko-europejskich Dee Mijers. Korespondencja z dziennikarzem sprawia, że kobieta ponownie przeżywa zdarzenia z młodości; wspomnienia te są niezwykle intensywne, niektóre z nich Herma przywołuje wręcz niechętnie.

Pewien element powieści może szczególnie zaintere-sować polskich czytelników: oto Dee, na znak protestu przeciwko dominacji holenderskiej, po indonezyjskiej wojnie wyzwoleńczej na znak niezależności przyjmuje nazwisko swej polskiej matki – Wychinska. Niektóre wąt-ki opowieści mają charakter wyraźnie autobiograficzny; pierwowzorem postaci Taco był jeden z licealnych kole-gów autorki.

Później, patrząc z perspektywy na te pozornie bez-problemowe kontakty między nami i rodziną Mijersów, przypominałam sobie rzeczy, które umknęły mi jako dziecku, ponieważ stały się zrozumiałe dopiero na tle pewnych wydarzeń z 1919 roku. Wspaniałomyślne za-chowanie Louisa, który chciał się ożenić z moją matką, ale „przegrał”, gdy ta zakochała się w moim ojcu, ciągle było formą starania się o jej względy i przyczyną wie-lu podskórnych napięć oraz mniej lub bardziej zawiłych sytuacji.

W pamięci na zawsze utkwił mi strzęp przypadkowo uchwyconej rozmowy rodziców. Rozmawiali o Louisie, któ-ry nic nie robił.

– Nie musi, ma dosyć pieniędzy – powiedziała matka. Na co ojciec:

– Niezwykle miły człowiek, ale nicpoń. Szkoda, bo jest łebski.

– Chcesz powiedzieć, że czasem odrobinę pinter busuk? – dodała matka.

Równocześnie się roześmiali tym swoim śmiechem porozumienia.

Moi rodzice uchodzili powszechnie za wzór „dobrze do-branego” małżeństwa. Opanowany ojciec, nieprzekupny i obowiązkowy, przez całe życie chłopięcy w swej otwarto-ści i naiwnej wierze w postęp, pewnego dnia znalazł ide-alną partnerkę w tej młodej dziewczynie z Batawii, rodo-witej Holenderce, od dziesiątego roku życia w Indiach Wschodnich, obeznanej ze wszystkimi obyczajami i zwy-czajami panującymi w najwyższej warstwie kolonialne-go społeczeństwa, naturalnie pewnej siebie w kontak-tach ze wszystkimi, jakby w oczywisty sposób czującej

się w tropikach jak w domu. Na czym polega zasadnicza różnica między nią a mną, naznaczoną przecież w dużej mierze tymi samymi cechami? Choć matka była wyraźnie inna niż damy totok, z którymi się stykaliśmy, brakowało mi w niej czegoś, co wyczuwałam u Dee, Non i pani Mijers, a co było mi bliskie.

HELLAS. HAASSE , wybitna powieścio-pisarka holenderska, urodziła się w roku 1918 w Batawii (obecnie Dżakarta) w In-diach Holenderskich. W domu było zawsze bardzo dużo książek, które Hella chętnie czytała. Swoją pierwszą powieść napisała w wieku 12 lat, a w szkole średniej aktyw-nie działała w kółku literackim. W roku 1938 wyjechała do Amsterdamu i rozpoczę-ła studia na filologii skandynawskiej, które jednak w 1942 r. porzuciła w proteście prze-ciwko nadużywaniu przez nazistów mito-logii germańskiej i skandynawskiej. Zdała wtedy do szkoły teatralnej, którą z powo-dzeniem ukończyła, jednak po śmierci pierwszej córki zrezygnowała z kariery ak-torskiej. Jednocześnie, w roku 1945, zade-biutowała tomikiem poezji. Pierwsza jej po-wieść, Urug (wyd. polskie Noir sur Blanc, 1997), ukazała się w roku 1948 anonimowo, jako upominek rozdawany w trakcie Tygo-dnia Książki. Od tego czasu Hella S. Ha-asse opublikowała kilkadziesiąt książek, przeważnie powieści, z czego w Polsce uka-

zały się: Niebezpieczny związek albo listy z Daal en Berg

(Noir sur Blanc, 2002), Drogi wyobraźni (Noir sur Blanc, 2004), Panowie herbaty (Noir sur Blanc, 2010).Wiele z nich oparła na kanwie zdarzeń historycznych, a tematem uczyniła skomplikowane więzi między ludźmi. Zajmo-wała się również eseistyką i krytyką literacką. Uzyskała tytuł doktora honoris causa uniwersytetów w Lowanium oraz w Utrechcie. W roku 1981 otrzymała Nagrodę Lite-racką im. Constantijna Huygensa za całokształt twórczo-ści, w 1984 – prestiżową Nagrodę P.C. Hoofta. W 2004 roku uhonorowana została  Prijs der Nederlandse Letteren. Jej nazwisko pojawia się często wśród przewidywanych kan-dydatów do literackiej Nagrody Nobla.

Na dziele literackim Helli Haasse głębokie piętno od-cisnęła kultura Indonezji, w której spędziła wiele lat. War-tość jej twórczości, sposób analizowania psychiki bohate-rów bywają często porównywane do utworów Marguerite Yourcenar (hermetyczność języka niderlandzkiego stoi na przeszkodzie podobnej popularności). Jednocześnie

Hella Haasse ma niewątpliwy dar kon-struowania wciągającej narracji.

(fragment książki)

17 bezpłatna infolinia 800 42 10 40 www.noirsurblanc.pl

HELLA S. HAASSE

Skrzynia wspomnień

przeł. Alicja Oczko cena 21,00 zł